Bach – doskonałość formy, bogactwo treści

Bach – doskonałość formy, bogactwo treści, 

autor Katarzyna Brzozowska 

21 marca przypadała rocznica urodzin Jana Sebastiana Bacha, niemieckiego kompozytora i organisty uznawanego za jednego z najgenialniejszych twórców w historii muzyki.

 Narodziny tego potomka słynnego muzycznego rodu Bachów miały miejsce w 1685 r. w Eisenach w Turyngii. Nikt wówczas nie przewidywał, że ów młody chłopiec, później żądny wiedzy młodzieniec, a w końcu podziwiany organista i niedoceniany kompozytor zajmie czołowe miejsce w wielu podręcznikach do historii muzyki i w sercach słuchaczy. Tak jednak się stało i dzisiaj nazwisko „Bach” jest synonimem tego, co w muzyce doskonałe i harmonijne, a zarazem piękne i naturalne.

 Ciekawostki o życiu i twórczości Bacha

- Od wczesnych lat młodości Johann Sebastian uczył się od największych mistrzów muzyki włoskiej, francuskiej i niemieckiej, przepisując (i studiując przy tym) ich partytury. Często krył się z tym przed starszym bratem, pracując nocami przy świetle księżyca. W ostatnich latach życia przyniosło to skutek w postaci ciężkiej choroby oczu i utraty wzroku.

 - W 1705 r., a więc w wieku 20 lat, młody Bach, sprawujący funkcję organisty w Arnstadt, przeszedł pieszo(!) ponad 400 kilometrów do nadmorskiej Lubeki, aby tam posłuchać słynnego organisty Dietricha Buxtehudego. Co ciekawe, na tę podróż Bach dostał zaledwie miesięczny urlop, a przedłużył go sobie samowolnie do trzech miesięcy. Opłacało się jednak; osiągnięcia szkoły północnoniemieckiej odbiły się pięknym echem w twórczości Bacha. Buxtehude zmarł dwa lata później, w 1707 r.

 - Do obowiązków Bacha w wielu miejscach, w których żył i tworzył, należało prowadzenie chóru. Johann Sebastian jednak nie wykazywał talentu organizacyjnego. Zdarzało się, że podczas nieudanych prób tracił panowanie nad sobą, przez co był w nieprzyjaznych stosunkach z chórzystami. Przed wyżej wspomnianą podróżą do Lubeki doszło nawet do awantury Bacha i jednego z uczniów; ten drugi potem napadł na Bacha z kijem, w odpowiedzi na co Bach wyciągnął szpadę. Nie wiadomo, jak skończyłaby się ta sytuacja, gdyby nie inni uczniowie, którzy ich rozdzielili.

 - Jan Sebastian Bach był niebywałym znawcą budowy organów. Często wzywano go do różnych kościołów, aby wypróbowywał i oglądał instrumenty, a następnie wydawał na ich temat opinie. Bach był też mistrzem w odpowiednim włączaniu głosów organowych – często miejscowi organiści łapali się za głowę, widząc nietypowe kombinacje rejestrów włączane przez mistrza, jednak po usłyszeniu zaskakująco pięknych brzmień byli zachwyceni.

 - Bach od 1723 r. aż do śmierci (1750) piastował stanowisko kantora (muzyka kościelnego) przy kościele św. Tomasza w Lipsku. Słynął odtąd i słynie do dziś jako „lipski kantor”, jednak ten okres nie był chyba najszczęśliwszym - wiązał się dla niego z ciężką pracą i nieporozumieniami z pracodawcami. Bach miał szereg licznych obowiązków: nie tylko kierował chórami uczniowskimi w czterech kościołach Lipska, nie tylko na każdą niedzielę zobowiązany był stworzyć nową kantatę, ale także opiekował się lipskimi organami i organistami, a nawet uczył łaciny w przykościelnej szkole! -

W muzyce Bacha można dostrzec ślady głębokiej pobożności. Jej wyrazem są inicjały, które umieszczał na partyturach swych dzieł: A.M.D.G. (Ad majorem Dei gloriam – na większą chwałę Bożą) oraz S.D.G. (Soli Deo gloria – Samemu Bogu chwała). Jego postawę życiową określa motto, które napisał w zbiorze Orgelbüchlein: „Dem höchsten Gott allein zu ehren. Dem Nächsten draus sich zu belehren” (Bogu najwyższemu na chwałę jedynie. Bliźniemu na pożytek, co z nauki płynie). 

-Johann Sebastian Bach i inny wielki kompozytor pochodzący z Niemiec, Georg Friedrich Händel, bardzo chcieli poznać się nawzajem osobiście. Ciągle jednak były ku temu jakieś przeszkody. Händel, mieszkający w Anglii, trzy razy odwiedzał rodzinne Halle. Po raz pierwszy przyjechał w roku 1719. Bach mieszkał zaledwie 4 mile dalej. Wyruszył natychmiast, chcąc odwiedzić sławnego artystę, lecz gdy przybył do Halle, Händel był właśnie odjechał. Kiedy powtórnie, w 1729 r. Händel odwiedził rodzinne miasto, Bach był już w Lipsku, lecz chory. Wysłał swego najstarszego syna, by ten jak najuprzejmiej zaprosił Händla do Lipska. Händel ubolewał, że przybyć nie może. Za trzecim zaś przybyciem Händla do Halle Bach już nie żył.

Bach, rekonstrukcja czaszki

 - Naukowcom udało się zrekonstruować wygląd Bacha na podstawie jego czaszki źródło: wp.pl . Stworzony w ten sposób portret Bacha znajduje się w Bachhaus, w rodzinnym mieście kompozytora Eisenach.

 Za życia Bacha jego muzyka była zazwyczaj niedoceniana. Podziwiano go bardziej za kunszt jego gry organowej niż za kompozycje, do których zaliczały się m.in. toccaty, preludia i fugi, wokalno-instrumentalne kantaty, pasje i oratoria, wielka Msza h-moll, organowe preludia chorałowe, koncerty, utwory skrzypcowe i klawesynowe...

Po śmierci kompozytora jego twórczość na pewien czas uległa zapomnieniu. Odkryto ją jednak ponownie i doceniono w XIX wieku. Stało się to za sprawą Felixa Mendelssohna, pod którego kierunkiem w 1829 r. w Berlinie wykonano Pasję wg św. Mateusza. Od tego czasu Jan Sebastian Bach – borykający się za życia z codziennymi problemami kantor, który sam chyba nie dostrzegł wielkości swojej sztuki – zaliczony został w poczet najgenialniejszych kompozytorów wszech czasów. Jego muzyka stanowi przykład perfekcji formy – jest to swoista dźwiękowa architektura, porywająca lub ujmująca swoim pięknem. Jednocześnie niesie w sobie pewien ładunek treści – wyraża ból, cierpienie, radość, pokój lub wiarę …

 Na zakończenie tych rozważań o Bachu zapraszam do wysłuchania krótkiego utworu orkiestrowego – jest to część I Koncertu brandenburskiego nr 4. Mam nadzieję, że przyniesie powiew wiosny –

Bachowskiej wiosny!